The Online Treasury of Yiddish Poetry


דער „אױפֿן־װעב“ אוצר פֿון ייִדישע לידער

×

A Bisl Backgroundאַ קלײנער פֿאָן

One day, beezras hashem, there will be a bisl (ober zayer gut geshribn) background here!

Read by Hertz Grosbard

Monologue in Plain Yiddish

מאָנאָלאָג אין פּלעינעם יידיש

Translated by Zeke Levine and Raphi Halff

Sure I’m a landsman, Mister Zeitlin
When I left Warsaw, mind you,
All of the women wore sheytls
And all the men had beards
In the street, a trolley with horses
At Hekslmans, lunch cost a ruble
Businessmen sat in Kanarek’s cafe
Hadisim prayed in the Gerer Shtibl
Mind you, sometimes I forget plain Jewish.
But until now, I could have passed on
That true Warsaw speech,
If only there were Yiddish children….

And I hear you write in the papers.
Jewish isn’t doing too well, mister
You can have a head like a minister
It’s no use—and that’s all
Your wares are worthless.
You may be alright,
But your business is going to Hell.
As much as you try to pull yourself together
As much as you try to make yourself alright,
It makes no difference.
Switch to another line of work Mister Zeitlin.

Do I remember,
The little bits of grammar?
Those little trifles! But me with my missus
We use a local Jewish, you know, a plain one
And besides, we speak English, you know?
Because of the business and because of the kids.
Sure, as greenhorns we spoke differently,
But now—
We speak a plain Yiddish and aplain English,
All plain.

As a greenhorn, I wasn’t so satisfied,
Well, in those days,
I looked in a Yiddish paper.
I still got it in the back of my head
A bit from one—just how did we call him?
Jacob Gordin.
That was all ages ago! Today I can’t afford to,
Because I’ve been a citizen a long time, you know.
To us in the United States,
When you become a citizen, you know,
You don’t bother with the greenhorn stuff:
You don’t read the Yiddish paper
And you don’t go see some jargony play.

But if you should try to throw it all away,
It’s completely useless,
Because You remember it and you long for it.
And as you make money—is it actually worth anything?
My son, the Great Mister Mike,
Considers me, anyway, for an old kike.
I work like hell, you know, like a dog.
My daughter doesn’t go for Yiddish boy,

She’s infatuated with an Irish goy,
I have pranksters for grandchildren and a goy for a son-in-law.
And my misses, my woman—dontcha know her?
She goes around in pants and soaks on the beach,
And dolls herself up,
And all with a scream—
It has no Jewish flavor.

Oh, Warsaw…
Moranov, the Jewish quarter, the Bonifratn hospitals…
The Paviak with the prison bars...
Nalewka liqueur, Franziskaner beer...
Itshe-Meye prives…
Zshelozne brame...
A Varsovian resembles his city
like his own mother.
In my dreams I still see the Grzybowski Square sometimes,
I go here, and I go there,
And sometime I get lost on my way to Mokotów,
Where the world is green.

And what’s up, anyhow?
Not so good for the Jews, huh?
Hitler… Majdanek…
Warsaw is gone, the world is gone…
Gone… all gone…
Well, yes, but you personally
How do you make out?
Sure, your line is dead,
But, you still make a little living?
What? Hell!

You say, you’re dead,
But you make believe your living?
What do you meandead? You mean to say that—
God forbid—
You’re plainand simpledead?
Aha! I got it. it’s a joke, you’re kidding!
You say it’s the truth?
You say, in America you’re dead,
waiting only to be buried?
Well, I won’t push it.
Maybe you’re right.
But anyhow,
Dead, shmead—you’re making a living?

What do you think?
It’s you, I see, whose got the blues.
Well, no one hears after all—
So I’ll tell you Mister:
I’m also out of sorts.
Because, after all.
If God wills it, even a broom can shoot—
But how long does it shoot?
Not God—the broom I mean.

You’re a landsman,
You’ll maybe understand.
As I stand before you—I’m just one man
Just one man, all alone.
An old Jew without a beard,
Like a dumb king on a card,
And at night, when I can’t sleep,
I lie and lie,
And catch glimpses of the years,
And I think: here lies a Jew, a dummy,
A dummy, a dummy, a dummy with some money,
A Jew in America.
Wait a minute:
What was such a thing, America?
What did it mean—
And what does it mean?
My heart, beg your pardon, weeps
Why does it weep?

Oh, Warsaw…
I am, you say, also a little dead?
Well, I’ll tell you, landsman:
You are—between us—a little right.
Because today every Jew is a little dead,
A corpse that doesn’t sleep nights.
They say: Majdanek... everything burned...
Really,
I can’t understand! I can’t!
Just plain burned?
And me, the old fool,
The dummy with the money,
Something makes me remember,
And I long for something,
for nonsense, for women in sheytls,
for Jews with beards,
for trolleys with horses,
for homemade grits,
Even for my teachers with their yardsticks
And with their whips,
Even for my fathers smack:
Smoking on Shabbos, you rascal?
I long even for windows, for walls—
Just for windows and walls———

Everything burned?
Really plain and simple burned?
You understand this,
Not me!
I simply can’t understand!
Burned? And what remains?
My son Mike? My son-in-law the goy?
Maybe in Palestine, you know...
It’s just like that,
you can just go crazy.
What the hell, business is alright,
The cards are dealt, but
At night you lie and think:
Where is God here?
In the alter heymis where he was,—
Is it just in America that he isn’t?
How can that be?...

What matters, if business is alright?
The grave isn’t far,
And Mister Mike won’t say Kaddish,
There won’t even be a wagon.
They’ll go to the cemetery in a car,
not even a hearse.
The cantor Mr. Pempik
Will be cold and dull
Making a prayer,
And you will, like in an elevator,
Sink into the earth.
And a machinewill lower you.
And the cars will escape like a stampede—
And goodbye! So long!
No hearse,
No casket, no stretcher,
No purification,
And the main thing
No kaddish!
Go rent one!

Well, I don’t give a damn
For some rented American Kaddish.
It’s a real shame,
But what can you do?
You’ll have to rot just like that.
Like, as if you were—a goy.

You know Mister Zeitlin:
How we would in Warsaw
fasten the doors at night,
That’s how my heart feels, locked with chains
Since I’ve been a citizen in this America.
How do they say it? Take it easy.
Never mind the tears in my voice:
As long as the dead live
they have to make a living—
That’s all!
שור בין איך אַ לאַנדסמאַן, מיסטער זאַיטלען.
אַז כ׳בין אַװעק פֿון װאַרשע, מײַנדזשיו,
האָבן אַלע װײַבער נאָך געטראָגן שאַיטלען
און אַלע יידן האָבן געטראָגן בערד.
אױף דער גאַס איז געלאָפֿן אַ טראַמװײַ מיט פֿערד.
בײַ העקסלמאַנ׳ען האָט אַ מיטאָג געקאָסט אַ ריבל.
סוחרים זײַנען געזעסן אין קאַנאַרעק׳ס קאַװיאַרניע.
חסידים האָבן געגװאַלדעװעט אין גערער שטיבל.
מײַנדזשיו, אַז כ׳פֿאַרגעס אַמאָל דאָס פּלעינע דזשואיש,
קען איך נאָך ביז אַצינדער
דערלאַנגען ס׳אמת׳ע װאַרשעװער לשון,
הלװאי אױף אַלע יידישע קינדער.

און איר, הער איך, שרײַבט אױף די פּעיפּערס.
דזשואיש איז שלעכט אָפּ בײַ אונדז, מיסטער.
איר מעגט האָבן אַ קאָפּ פֿון אַ מיניסטער,
ס׳טױג נישט — און דעטס אָל.
די װאַרע איז דאָ גאָרנישט װערט.
איר אַלײן זײַט אָלרײַט,
באָט אײַער לאַין טױג אין דר׳ערד.
װיפֿיל איר זאָלט זיך נישט מענטשלען,
װיפֿיל איר זאָלט זיך נישט אָלרײַטלען,
װעט עס העלפֿן װי אַ טױטן באַנקעס.
סװיטשט צו אַן אַנדער לאַין, מיסטער זאַיטלען.

צי איך געדענק
דעם עץ מיט׳ן ענק?
אײן קלײניקײַט! באָט איך מיט מײַן מיסעס —
מיר יוזן אַ דזשואיש אַ הינעדיקן, יו נאָו, אַ פּלעינעם,
און ביסאַידס רעדט מען אינגליש, יו נאָו,
ביקאָז אָװ די ביזנעס און ביקאָז אָװ די קינדער.
שור, גרינערהײט האָט מען אַנדערש גערעדט,
באָט אַצינדער —
רײדן מיר אַ פּלעינעם יידיש מיט אַ פּלעינעם אינגליש.
אַלץ פּלעין.

גרינערהײט בין איך געװען נישט איבעריק זאַט.
װעל, אין יענע יאָרן
האָב איך אַרײַנגעקוקט אין אַ יידיש בלאַט.
ס׳ליגט מיר נאָך אין זכרון
אַ שטיק פֿון אײנעם — דזשאָסט װי האָט מען אים גערופֿן?
דזשעיקאָב גאָרדן.
ס׳איז אַלץ געװען אַמאָל! הײַנט קען איך נישט אַפֿאָרדן,
ביקאָז איך בין שױן לאַנג אַ סיטיזן, יו נאָו,
בײ אונדז אין די יונײטעד סטעיטס
אַז מ׳װערט אַ סיטיזן, יו נאָו,
באַדערט מען זיך נישט מיט די גרינע זאַכן:
מען לעזט נישט מער קײן יידישן פּעיפּער
און מען גײט נישט זען קײן זשאַרגאָנישע שטיק.

כאָטש אַז מ׳זאָל אַ שמיס־טאָן ס׳אײגענע צוריק,
טױג עס דװקא גוט אין דר׳ערד,
ביקאָז עס בענקט זיך און עס געדענקט זיך.
און אַז מען מאַכט שױן געלט — איז עס עפּעס װערט?
מײַן זונדל, דער תכשיט רב מאַיק,
האַלט מיך עניװעי פֿאַר אַן אַלטן קאַיק.
מע האָרעװעט אױפֿן שװאַרציאָר, יו נאָו, אױף שדים.
מײַן טעכטערל גלײַכט נישט קײן יידישן באָי,

האָט זי זיך פֿאַרליאַפּעט אין אַן אײרישן גױ,
האָב איך אײניקלעך שקצים און אַ גױ אַן אײדעם.
און מײַן מיסעס, מײַן יידענע — דאָנטשיו נאָו האָר?
קריכט אַרום אין הױזן, װײקט זיך אױפֿן ביטש,
און מאָלט זיך און פֿאַרבט זיך און שאָבט זיך,
און אַלע מיט אַ קװיטש —
און ס׳האָט נישט קײן יידישן טעם.

עך, װאַרשע...
מאָראַנאָװ, באָניפֿראַטן...
דער פּאַװיאַק מיט די גראַטן...
נאַלעװקעס, פֿראַנצישקאַנער...
איטשע־מאַיער פּריװעס...
זשעלאָזנע בראַמע...
אַ װאַרשעװער האָט געגליכן זײַן שטאָט
װי אַן אײגענע מאַמע.
אין חלום זע איך נאָך דעם גזשיבאָװ אַמאָל,
איך גײ מיר אַהער, איך גײ מיר אַהין,
און אַמאָל פֿאַרבלאָנדזשע איך קײן מאָנקעטאָװ,
װוּ די װעלט איז גרין.

איז װאָס זשע הערט זיך, עניהאַו?
נישט גוט מיט יידן, האַ?
היטלער... מאַידאַנעק...
אױס װאַרשע, אױס װעלט...
אױס... אַלץ אױס...
װעל, יעס, אָבער איר פּױרסנ׳לי —
װי מאַכט איר דאָ אױס?
שור, אײַער לאַין איז אין דר׳ערד,
באָט אַ שטיקל לעבן מאַכט איר כאָטש?
װאָס? העל!

איר זאָגט, איר זײַט געשטאָרבן,
באָט איר מאַכט דעם אָנשטעל, אַז איר לעבט?
װאַטדיו מין געשטאָרבן? איר מײנט צו זאָגן, אַז —
חלילה וחס —
איר זײַט פּלעין און סימפּל געשטאָרבן?
אַהאַ, אַי גאַד׳איט. ס׳אַ דזשאָוק אַזאַ, אַ שפּאַס.
אַן אמת, זאָגט איר?
איר זאָגט, אין אַמעריקע זײַט איר געשטאָרבן,
נאָר מ׳האָט אײַך נישט געטאָן אײַער רעכט?
װעל, איך װעל מיך נישט שפּאַרן.
אפֿשר זײַט איר גערעכט.
באָט עניהאַו,
געשטאָרבן, געשמאָרבן — אַ לעבן מאַכט איר?

װאָס טראַכט איר?
ס׳איז אײַך, זע איך, אָנגעזאַלצן אױפֿן האַרצן.
װעל, קײנער הערט דאָך נישט —
װעל איך אײַך זאָגן, מיסטער:
עפּעס בין איך אױך נישט מיט אַלעמען.
ביקאָז, נאָך אַלעמען,
אַז גאָט װיל שיסט אַ בעזעם —
נאָר װי לאַנג שיסט ער?
נישט גאָט — דער בעזעם מײן איך.

איר זײַט דאָך אַ לאַנדסמאַן,
װעט איר מיך אפֿשר פֿאַרשטײן.
װי איר קוקט מיך אָן — בין איך אײנער אַלײן,
דזשאָסט אײנער אַלײן,
אַן אַלטער ייד אָן אַ באָרד,
װי אַ יאָלדישער מלך אױף אַ קאָרט,
און אין די נעכט, װען ס׳נעמט נישט קײן שלאָף,
ליג איך און ליג,
און ס׳ביסל יאָרן לױפֿט מיר פֿאַרן בליק,
און איך טראַכט: אָט ליגט אַ ייד אַ נאַר,
אַ נאַר, אַ נאַר, אַ נאַר מיט אַ קאַר,
אַ ייד אין אַמעריקע.
װעיט אַ מיניט:
װאָס איז עס געװען אַזױנס, דאָס אַמעריקע?
װאָס האָט עס געמײנט —
און װאָס מײנט עס?
ס׳האַרץ, בעג יור פּאַרדן, װײנט.
פֿאַרװאָס װײנט עס?

עך, װאַרשע...
איך בין, זאָגט איר, אױך אַ שטיקל טױטער?
װעל, כ׳װעל אײַך זאָגן, לאַנדסמאַן:
אַביסל זײַט איר — ביטװין אָס — גערעכט.
ביקאָז הײַנט איז יעדער ייד אַ שטיקל טױטער,
אַ מת, װאָס שלאָפֿט נישט נעכט.
זײ זאָגן: מאַידאַנעק... אַלץ פֿאַרברענט...
רילי,
אַי קענ׳ט אָנדערסטענד, אַי קענ׳ט!
טאַקע פּלעין פֿאַרברענט?
און איך, אַלטער נאַר,
איך נאַר מיט דער קאַר,
עפּעס געדענקט זיך מיר
און עפּעס בענקט זיך מיר
נאָך װײס איך װאָס, נאָך װײַבער מיט שאַיטלען,
נאָך יידן מיט בערד,
נאָך טראַמװאַיען מיט פֿערד,
נאָך הײמישע גריץ,
אפֿילו נאָך מײַנע מלמדים מיט די טאַיטלען
און מיט די שמיץ,
אפֿילו נאָך דעם טאַטנס פּאַטש:
׳עסט רױכערן שבת, יונגאַטש?
עס בענקט זיך אפֿילו נאָך פֿענסטער, נאָך װענט —
דזשאָסט נאָך פֿענסטער און װענט — — —

אַלץ פֿאַרברענט?
טאַקע פּלעין און סימפּל פֿאַרברענט?
איר פֿאַרשטײט דאָס,
נאַט מי!
אַי סימפּלי קענ׳ט אָנדערסטענד!
פֿאַרברענט? װאָס זשע בלײבט?
מײַן זינדל רב מאַיק? מײַן אײדעם דער גױ?
מעיבי אין פּאַלעסטאַין, יו נאָו...
ס׳איז דזשאָסט אַזױ,
אַז כאָטש נעם און װער פּלעין משוגע.
װהאַט די העל, ביזנעס איז אָלרײַט,
אַ קערטל בראָקט מען, באָט —
מע ליגט בײַנאַכט און מע טראַכט:
װוּ שטעקט דאָ ערגעץ גאָט?
אין דער אַלטער הײם איז ער געװען, —
זאָל ער דזשאָסט אין אַמעריקע נישט זײַן?
װי קען דאָס זײַן?...

װאָס קומט אַרױס, אַז ביזנעס איז אָלרײַט?
צום קבֿר איז נישט װײַט,
און רב מאַיק װעט קײן קדיש נישט זאָגן,
ס׳עט אפֿילו נישט זײַן קײן װאָגן.
צו דער סעמעטערי פֿירט מען דיך אין קאַר,
נישט אין קײן עגלה.
דער חזן מיסטער פּעמפּיק
װעט קאַלט און טעמפּיק
מאַכן אַ מלא,
און דו װעסט װי אין אַן עלעװײטאָר
אַרונטערפֿאָרן אין דר׳ערד,
און ס׳װעט דיך אַראָפּלאָזן אַ מאַשין,
און די קאַרס װעלן אַנטלױפֿן מיט אַ בהלה —
און גודבאַי, סאָ לאָנג!
נישט קײן עגלה,
נישט קײן ארון, נישט קײן מיטה,
נישט קײן טהרה־ברעט,
און דהי מעין טהינג —
נישטאָ קײן קדיש!
כאָטש גײ און דינג!

װעל, אַי דאָנ׳ט גיװ אַ דעם
פֿאַר אַ געדונגענעם אַמעריקאַנער קדיש.
ס׳איז טאַקע אָך און אױ,
באָט װהאַט קען יו דו?
מ׳עט שױן מוזן פֿױלן דזשאָסט אַזױ.
עלעהאַי זאָל זיך דאַכטן — אַ גױ.

יו נאָו, מיסטער זאַיטלען:
װי מ׳פֿלעגט בײַ אונדז אין װאַרשע
אױף נאַכט די טיר פֿאַרקאַיטלען,
אַזױ איז מײַן האַרץ פֿאַרשפּאַרט אױף אַ קײטל
פֿון זינט איך בין אַ סיטיזן אין דעם אַמעריקע.
נאָר װי זאָגט מען? טעיק איט איזי.
נעװער מאַינד די טרערן אין מײן קול:
װי לאַנג די מתים לעבן
מוזן זײ מאַכן אַ לעבן —
דעט׳ס אָל!

1945
1945

The Poetדער דיכטער

Tomorrow, keyn eyn ore, I'll write zayer a fayne bio!

Resources

More on the poet:   I swear I put a link here... More on the poem:   I swear I put a link here... More on context:   I swear I put a link here...

TOKENS

1)
2)
3)
4)
5)

Check usage of the tokens...
...by date (all poems)
...by poet (all poems)
...in this poem
...by poem (this poet only)
...by date (this poet only)
Creative Commons License
Except where otherwise noted, content on this site is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.